Temel Elektrik Terimleri

Öğrenim hayatım boyunca beni hiç cezbetmeyen muhtemelen tek konu elektriktir. Yeni bir şey öğrenmem için bir şekilde konunun mantığıma uyması gerekmektedir. Elektrikle ilgili konuları da anlamakta güçlük çekmemin önemli bir nedeni mantığıma uyduramamaktır. Elektrikle ilgili konulardan bir Makine Mühendisi olarak üniversitede de kaçmayı başarabildim. Elektrik bilmeden de kalan yaşamımı sürdürebileceğim düşüncesi yerleşmeye başlamışken bir çeşit elektrik motoru olan marş motoru ve alternatör üreten fabrikada işe başladım. Adeta atalarımızın "Keçinin İstemediği Ot Burnunun Dibinde Biter" sözünü canlı olarak yaşadım. Artık bu deveyi gütmenin zamanı gelmişti. Uzun bir süre bu konuları anlamaya çalışmakla geçirdim.

Kısa bir girişten sonra elektrik ile ilgili terimleri basitçe, hiç bilmeyen birine ya da çocuğa anlatırcasına açıklamaya çalışacağım. Başka türlü benim gibi hiç anlamayan birinin bunları mantığına oturtarak anlaması pek de mümkün olmazdı. 

Bu bir yazı dizisi şeklinde olacağından ilk olarak birkaç temel ifadeyi beraber inceleyelim.

Elektrik Nedir?

Elektrik ısı, ışık gibi bir enerji çeşididir. Kısaca atomların üzerinde negatif yüklü elektronların bir kuvvetle toplanıp, sonrasında o sıkıştırılmış kuvvetten farklı şekillerde yararlanmamızı sağlamaktadır.

Gerilim (Voltaj) Nedir?

Devrede iki nokta arasındaki yük farkıdır. Birimi Volt'tur.

Direnç Nedir?

Direnç, kelime anlamının birebir karşılığı olarak elektrik akımına karşı gösterdiği dirençtir. Elektrik akımı geçerken direnç ne kadar büyükse akım o kadar zor geçer. Birimi ohm'dur.

Resim 1. Direnç

Resimdeki gibi iki kaptaki suyu gerilim, boruları direnç olarak düşünebiliriz. Suyun aktığı borulardan biri diğerine göre daha geniştir. R1 borusu suya daha az direnç göstereceğinden R2 borusuna göre daha fazla akacaktır. Suyu akım olarak düşünürsek direnci fazla R2 borusundan R1'e göre daha az akım geçecektir. 

Her maddenin bir elektrik direnci vardır. Direnci düşük olan yani kolayca akım iletebilen maddeler iletken, direnci çok yüksek olan maddeler yalıtkan olarak adlandırılır. Elektrik hatlarında akımın geçmesini istediğimiz için kablolarda iletkenler, elektrik geçirmesini istemediğimiz kablo dışında yalıtkanlardan faydalanırız. 

Akım Nedir?

Birim zamanda geçen elektrik miktarına akım denir. Evimizde ışığın yanmasını, ev aletlerinin çalışmasını sağlayan bu akıştır. Birimi Amper'dir. 

Güç (Elektriksel Güç) Nedir?

Genel ifade ile birim zamanda yapılan işe güç denir. Elektriksel güç ise birim zamanda harcanan enerji miktarıdır. Gerilim ile akımın çarpımı olup birimi watt'dır.

Resim 2. Elektrik Terimleri

Bu terimleri Resim 2'yi inceleyerek yeniden açıklayalım. Elektrik ile su karakteristik olarak birbirine çok benzer ve anlatılmak için bu benzerlikten yararlanılır. Suyun yüksekliği bizim gerilimizi ifade eder. Ne kadar yüksekse bünyesinde daha çok enerji barındırır. Akımı birim zamanda akan suya, direnci ise suyun akışını zorlaştıran elemana benzetebiliriz. Direncimiz ne kadar küçükse yani suyun akışına ne kadar direnirse daha az su yani akım geçirir. Akan su ile döndürdüğümüz çarkı ise bir lamba olarak düşünebiliriz. Bizim burada çarkı çevirebilme  gücümüz ise suyun yüksekliğine yani elektriğin gerilimine ve borudan akan su miktarına yani akıma bağlıdır.

Devre Nedir?

İçinde akım iletimi içeren yollar devre olarak tanımlanır. Devre denince ilk aklımıza pil, lamba ve anahtarla yaptığımız proje gelmelidir.

Resim 3. Elektrik Devresi

Anahtar Nedir?

Devre üzerinde akımın geçmesini istediğimiz zaman geçiren geçirmek istemediğimiz zaman açarak devredeki akımı kesebiliriz. En basit örnek lambaların anahtarlarıdır. Lambanın düğmesine bastığımızda içindeki mandal kabloları birleştirerek lambayı yakar, söndürmek istediğimizde düğmenin tersine basarak kabloları birbirinden ayırır. Resim 3'de pil, lamba ve anahtar görülebilir. Kapandığında devreden akım geçirerek lambayı yakar, kaldırıldığında devreden akım geçmesini engeller.

Sigorta Nedir?

Bir diğer birebir anlamıyla kullanılan terimdir. Elektrik devresinde istediğimizden daha fazla akım geçmesi devrede olan diğer elemanlara zarar verir. Bunun önüne geçmek için yani akımı kontrol altına almak için kullanılır. İstenenin üzerinde akım geçtiğinde devreyi keserek fazla akım geçmesinin önüne geçer.

Yazının başında da belirttiğim gibi burada sadece elektrik ile ilgili çok sık duyduğumuz birkaç kavramı anladığım şekilde açıklamaya çalıştım. Sonuç olarak istediğimiz ve emek verdiğimiz her şeyi yapabileceğimizi unutmayalım.