Öncelikle elektrik terimlerini en son okulda gördüyseniz aşağıdaki yazıyı anlamayı kolaylaştırmak için gerilim(voltaj), direnç, akım gibi terimlerin ne olduğunu anlatan yazımı buraya tıklayarak okumanızı öneririm.
Elektrik Nedir?
Elektrik ısı, ışık gibi bir enerji çeşitidir. Kısaca atomların üzerinde negatif yüklü elektronların bir kuvvetle toplanıp, sonrasında o sıkıştırılmış kuvvetten farklı şekillerde yararlanmamızı sağlamaktadır. Statik Elektrik ve Dinamik Elektrik şeklinde ikiye ayrılır.
Statik Elektrik Nedir?
Hepimizin aklında en çok kalan ve sıklıkla kullandığımız terim şüphesiz statik elektriktir. Özellikle kış aylarında giydiğimiz kıyafetlerden dolayı bir yere dokunduğumuzda ya da birisiyle tokalaştığımızda çıkan sesi ve acıyı okurken dahi hissettiğinizi düşünüyorum. Sürtünmeden dolayı açığa çıkan bu enerji gerilim(voltaj) olarak yüksek olmasına karşın gücü çok düşük olduğundan üzerimizdeki etkisi küçük bir acıdan daha fazla değildir. Dolayısıyla bu statik elektrikle bir cihaz çalıştırmak mümkün değildir.
Dinamik Elektrik Nedir?
Dinamik elektrik ise bizim elektrikli cihazlarımızda, cep
telefonlarında, trenlerde kullandığımız elektriktir. Rüzgar, güneş, hidro
elektrik, nükleer gibi yöntemlerle elde edilen elektriği, ihtiyacımıza uygun şekilde
gerilimi(voltajı) düzenleyerek kullanmaktayız. Burada karşımıza alternatif akım
(AC (Alternating Current)), doğru akım (DC (Direct Current)) şeklinde iki terim
daha çıkmaktadır. Fakat bunlar hakkında detaylı bilgiyi daha sonra
paylaşacağım. Başlangıç olarak alternatif akımın depolamasının zor, iletimin
daha kolay olduğunu ev ve işyerlerinde bundan dolayı alternatif akım
kullanıldığını, doğru akımın iletimi zor fakat depolamasının kolay olmasından dolayı
taşınabilir batarya ve elektrik depolama cihazlarında doğru akım kullanıldığını bilmemiz yeterlidir.
Elektrik Neden Çarpar?
Elektrik neden çarpar? sorusunu çevremizden sayısız defa duymuşuzdur. Yazının başında elektriğin bir enerji çeşidi olduğundan bahsetmiştim. Her türlü enerjinin fazlası vücudumuz üzerinde kalıcı hasar bırakabilir. Nasıl yüksek ısıya maruz kaldığımızda vücudumuzda hasar oluşuyorsa yüksek elektrik akımına maruz kaldığımızda da bize zarar verebilir.
Burada da en önemli unsur maruz kalınan enerjinin büyüklüğüdür. Bir tencere kaynar suyun üzerimize dökülmesiyle bir çay kaşığı kaynar suyun üzerimize dökülmesinin üzerimizdeki etkisi ne kadar farklı ise evdeki elektriğe çarpılmamız ile küçük bir akünün bizi çarpmasındaki etki farklı olacaktır. Bir de vücudumuzun dayanabileceği sıcaklık gibi (ılık suyla duş almamızın bize zarar vermemesi gibi) dayanabileceği elektrik akım sınırı vardır.
Şimdi elektriğin bizi nasıl çarptığını inceleyelim. Pil, lamba ve anahtarla yapılan deneyden yola çıkarsak lambanın yanması için pil ile lamba arasında kabloların bağlı olup devrenin tamamlanması gerekmektedir. İnsanı ortalama direnci 2000 ohm olan bir lamba gibi düşünebiliriz. Bizim üzerimizden akım geçerek bizi çarpması için devrenin tamamlanması gerekmektedir. Burada devreyi tamamlanması sadece kabloyla diğer kutba ya da nötr bağlantısıyla değil, toprakla da devreyi tamamlayabilir.
Burada elektriğin temel prensiplerinden birinden daha bahsetmek istiyorum. Elektrik akımı gideceği yolları direnci en küçük olanından fazla miktarda geçmek ister. Örnekle açıklamak istersek elektrik tellerine konan (iki bacağı telin üzerinde) kuşlara elektrik bir önceki cümlede yazan prensipten dolayı çarpmaz. Elektrik kablosunun iç direnci çok düşük, kuşu bacakları arasındaki direnç yüksek olduğundan elektrik kuşun üzerinden geçmektense kablo üzerinden geçmektedir.
Bir de günlük yaşantımızdan örnek verelim. Lamba değiştirirken avizeye erişmek için plastik sandalye üzerine çıktığınızda o sırada yaşanabilecek küçük bir kaçakta elektrik devreyi sizin üzerinizden tamamlamayacaktır. Fakat demir bir sandalye üzerinde iseniz elektrik kazası sırasında demir sandalyeden dolayı üzerinizden toprağa doğru akım geçebilir.
Her Elektrik Çarpmasında Hayati Risk Yaşar Mıyız?
Yukarıda insanın dayanabileceği bir akım sınırından bahsetmiştim. Vücudumuz 0-10mA (0-0,01 Amper) arasındaki akımları hissetmez, 10-30mA (0,01-0,03 Amper) arası akımlarda acı ve kas kasılmaları meydana gelir. 30mA (0,03 Amper) ve üzeri akımlar insanda acı ve kas kasılmalarının yanında yanıklar meydana getirebilir kalp fonksiyonlarını durdurabilir kalıcı hasar ya da can kaybına neden olabilir.
 |
| Elektrik Akımının Vücudumuza Etkisi |
Peki bu 30mA (0,03 Amper) sınır değeri ne demek? Bizim için ne anlam ifade etmektedir inceleyelim.
Gerilim(voltaj) = Akım X Direnç formülünü kısacası V = I X R 'yi hatırlayalım.
Gerilimin akım ve direnç değerlerinin çarpımına eşit olduğunu söyleyen fizik kuralıdır.
İnsan vücudundan geçebilen maksimum sınır değerin 30mA (0,03 Amper), iç direncinin ise 2000 ohm olarak kabul ettiğimizde;
Gerilim = 0,03 mA X 2000 ohm
Gerilim = 60 Volt buluruz.
Buna göre 60 Volt'un üzerindeki her gerilim insan vücudunda kalıcı kasar bırakabilir.
Evlerde 220 Volt elektrik kullandığımızı düşünürsek evdeki elektrik risklerinin sonuçlarını daha iyi anlayabiliriz.
Elektrik Çarpmasından Nasıl Korunabiliriz?
Bu kadar elektriğin tehlikelerinden, üzerimizdeki etkisinden bahsetmemizin yeterli olduğunu düşünüyorum. Biraz da, Bu riskleri azaltmak için neler yapılmaktadır? Elektrik çarpmasından nasıl korunmalıyız? bunlardan bahsedelim.
Burada daha çok günlük hayatımızda, evlerimizde neler yapılabileceğinin üzerinde duracağım.
- Çok eski olmayan evlerde elektrik hattına ilave toprak hattı bulunur. Bu toprak hattı sayesinde kullandığınız çamaşır makinesi, ütü gibi elektrikli alet bozuk ve elektrik kaçırıyorsa elektrik üzerinizden değil, daha kolay yol olan toprak hattından gider.
 |
| Topraklı Priz |
- Yeni yapılan elektrik mevzuatına göre yapılan evlerde Kaçak Akım Sigortası (Kaçak Akım Rölesi) bulunur. Bu sigorta, evin içindeki sigorta panosunun başında bulunur. Bu sigorta evin çektiği akım değerini, evde dolaştıktan sonra çıkan akım değeri ile karşılaştırarak bize zarar verebilen 30mA (0,03 Amper) değerinden fazla ise elektriği kesmektedir. Örneğin ütünüz elektrik kaçırdığında üzerinizde akım geçirmeye başlayacak fakat bu sigorta 30mA (0,03 Amper) fark gördüğünde elektriği keserek hayatınızı kurtarmaktadır.
 |
| Kaçak Akım Sigortası (Rölesi) |
NOT: Evinizde mevcut kaçak akım sigortası varsa tesisatınızın kalitesine göre bir süre sonra sürekli atmaya başlayabilir. Bunun nedeni tesisattaki kaçakların 30mA (0,03 Amper) değerinden daha fazla olmasıdır. Tamir için işin ehli olmayan ustalar geldiğinde ilk iş bu sigortayı iptal ederler ve tamir ettiklerini söylerler. Evinizdekilerin can sağlığı için sigortayı iptal ettirmek yerine tesisatınızı gözden geçirilmesini talep edin.
- Kalan ve en önemli olan korunma yöntemi şüphesiz bilgimiz yok ise elektrik ile ilgili işleri yapmaya çalışmamaktır. Kırılmış ya da soyulmuş kablolu bir elektrikli eşyayı kullanmamak gerekmektedir. En basit görülen lamba değişiminde bile açma kapama anahtarının yanı sıra panodan elektriği kesip o şekilde çalışma yapılmalıdır.
Evimizde, iş yerlerimizde sokaklarda kısacağı gözümüzün gördüğü her yerde kullandığımız hatta cep telefonlarımız ve powerbank ile üzerimizde de taşıdığımız elektrik bu yazıdan sonra gözünüze farklı görünebilir. Umarım bu farkındalık günlük yaşantınızın bir parçası olur.
